Język gruziński, czyli kartuli ena. Odkrywamy jego sekrety

Jaki jest język gruziński? Czy tak życzliwy dla początkujących uczniów jak sami Gruzini dla przybywających do ich kraju turystów? 

Na pewno stanowi on przepustkę do kaukaskich terenów, pełnych pięknych widoków, aromatycznych dań oraz słynnego gruzińskiego wina. 

Jeśli więc myślisz o podróży do Gruzji albo po prostu chcesz poznać język gruziński (gruz. ქართული ენა –kartuli ena) – zapraszamy do przeczytania artykułu.

Język gruziński – co jest w nim wyjątkowego?

Język gruziński jest jedyny w swoim rodzaju. To język izolowany – brak w nim podobieństw do jakiegokolwiek innego języka słowiańskiego, germańskiego czy romańskiego. Ma również własny alfabet, który nie jest używany nigdzie indziej na świecie. 

Zaklasyfikowany został jednak do rodziny języków południowokaukaskich (kartwelskich). Innymi językami w tej grupie są megrelski, swański i lazyjski. 

Posługuje się nim ok. 4 miliony ludzi. Gruziński jest językiem urzędowym w Gruzji, gdzie używa go prawie 87% mieszkańców. Łącznie jednak mówi nim blisko 5 mln ludzi na świecie – również w Turcji, Rosji, USA i Europie, a nawet niewielkie grupy w Iranie i Azerbejdżanie.

Język gruziński nie jest zresztą jedynym językiem państwowym Gruzji. Obok niego pojawiają się dwa inne języki oraz mnóstwo dialektów. 

Języki i dialekty używane w Gruzji

Abchaski jest regionalnym językiem urzędowym w Abchazji, regionie Gruzji. W Osetii Południowej używa się natomiast osetyjskiego. Obydwa języki mają własne zasady gramatyczne, a osetyjski zapisywany jest dodatkowo cyrylicą. 

Do popularnych języków mniejszości narodowych Gruzji należą z kolei azerski i ormiański. 

Gruziński ma również swoje dialekty, powstałe na różnych obszarach kraju i poza nim. Miała na nie wpływ również historia oraz naleciałości z innych języków. 

Wyróżniamy więc:

1. Dialekty północne:

• mokhevouri (მოხევური), używane w khevi,
• mtioulour-goudamaqrouli (მთიულურ-გუდამაყრული), używany w Mtiouléti i Goudouamarqari,
• Chewsouri (ხევსურული), używany w chewsoureti,
• Pchavouri (ფშავური), używany w Pchavi,
• touchouri (თუშური), używane w Touchétie.

2. Dialekty wschodnie

• Kakhouri (კახური), używane w kachetii,
• inguiloouri (ინგილოური), używany w Saïnguilo, Azerbejdżan,
• Pereïdnouli (ფერეიდნული), używany w Fereydoun Chahr w Iranie,
• Tianetouri (თიანეთური), używany w Tianeti.

3. Dialekty Centralnej Gruzji (stanowiące podstawę klasycznego gruzińskiego):

• Karthlouri (ქართლური), używany w Karthlie,
• Djavakhouri (ჯავახური), używane w Javakheti,
• Meskhouri (მესხური), używane w Meschetii.

4. Dialekty południowo-zachodnie:

• Gourouli (გურული), używany w Gourii,
• ajarouli (აჭარული), używany w adżara,
• imerchevouli (იმერხევული), używany w Imerchevi, Turcja,
• laze (ლაზური), używany przez Morze Czarne w Gruzji i dzisiejszej Turcji.

5. Dialekty północno-zachodnie:

• Imerouli (იმერული), używany w Imeretii,
• Letchkhoumouri (ლეჩხუმური), używane w Letchkhoumi,
• rajouli (რაჭული), używane w Radji,
• Mingrélie (მეგრული), używany w Mingrélie,
• Svane (სვანური), używany w Swanetii.

Poza tym Gruzję zamieszkują także Żydzi, posługujący się odrębnym dialektem nazywanym Judeo-gruzińskim, kivrouli lub grouzinic. 

Rosyjski w Gruzji

Z Gruzinami można się z powodzeniem porozumieć po rosyjsku. W większości przypadków jest on drugim językiem, którego uczyli się w szkołach. Głównie znają go osoby starsze, urodzone w czasach Związku Radzieckiego lub zaraz po jego rozpadzie.

Młodzi ludzie w większych miastach wybierają jednak angielski. Został on z resztą wprowadzony w szkołach jako część reform po odzyskaniu przez kraj niepodległości. 

Rosyjski jest najbardziej popularny na ziemiach Gruzji, które sąsiadują z Rosją. Kraj prowadził zresztą wiele interesów ze swoim sąsiadem, więc rosyjski był często używany jako język biznesowy. Obecna sytuacja na Ukrainie ograniczyła kontakty Gruzji z Rosją. 

Stosunki między krajami są niemal od zawsze napięte napięte. Głownie dlatego, że po rozpadzie ZSRR państwo rosyjskie nie chciało uznać dwóch regionów Gruzji za niepodległe – Abchazji i części Osetii. Walki o nie tak naprawdę zakończyły się dopiero w 2008 roku. W tym celu, okazując wsparcie Gruzinom, do Tbilisi udało się kilku przywódców państw europejskich, między innymi ówczesny prezydent Polski Lech Kaczyński. 

Gruziński alfabet – jedyny takie na świecie

Prawdopodobnie alfabet języka gruzińskiego powstał w IV wieku n.e. Inspirowany jest alfabetem greckim lub syryjskim. Niektóre źródła podają jednak, że pojawił się jeszcze przed naszą erą. 

Istnieją przynajmniej dwie legendy, które tłumaczą oryginalność pisma gruzińskiego.

Jedna z nich mówi o tym, że mnich Mesrop Masztoc uważany za twórcę ormiańskiego alfabetu, wyrzucił makaron ze swojej miski i powiedział, że w ten sposób będą pisać Gruzini. To jednak wersja dość prześmiewcza. 

Druga natomiast opowiada o tym, że królowa Tamar rozpuściła swe piękne włosy i ułożyły się one w znaki, które przypominają piękny haft. To wersja zdecydowanie bardziej pochwalna dla oryginalnego pisma Gruzinów. 

Inne ciekawe porównanie, na które można natrafić, to to, że gruzińskie litery przypominają pędy winorośli. Gruzja słynie bowiem z dobrej jakości wina. 

Fakt jednak jest taki, że gruzińskie pismo to jeden z 14 alfabetów używanych na świecie. Ten niespotykany stosują tylko Gruzini.

Źródło: https://madamepolyglot.pl/jezyki-ktorych-sie-uczylam-i-ktorych-bede-sie-uczyc/georg/

5 najważniejszych cech alfabetu gruzińskiego

Pora przejść do meritum, a więc tego, co jest najbardziej charakterystyczne dla zapisu języka gruzińskiego:

1. Gruziński alfabet zapisywany jest trzema rodzajami pisma – asomtawruli („zaokrąglonym”), nuschuri („kościelnym”) i mchedruli („rycerskim”). Ostatni z nich jest alfabetem współczesnym. 
2. Gruzini używają łącznie 33 liter, 28 z nich to spółgłoski.
3. Nie ma w nich rozróżnienia na duże i małe litery. 
4. Każda litera odpowiada tylko jednej głosce.
5. W alfabecie nie ma litery i głoski f oraz ł. Tłumaczenia  z nimi są błędne.

Językoznawcy twierdzą, że mimo dużej oryginalności, podstawowe opanowanie gruzińskich liter trwa 2-3 godziny.

Gramatyka języka gruzińskiego

Język gruziński jest językiem aglutynacyjnym. Do wyrazów dodawane są afiksy – elementy, które zmieniają funkcję gramatyczną. Podobnie jest zresztą w języku azerskim sąsiadów Gruzji – Azerbejdżanu. 

Dowiedz się więcej o ich języku —> Język azerski, język azerbejdżański… Kim są i jak mówią Azerowie?

Poza tym w języku nie można się dopatrzeć konkretnego porządku wyrazów w zdaniu. Zmiana ich kolejności nie zmienia znaczenia wypowiedzi. 

W języku gruzińskim jest natomiast 7 przypadków, przez które odmieniają się rzeczowniki i przymiotniki. 5 z nich znamy, są to te same przypadki, co w języku polskim – mianownik, celownik, dopełniacz, narzędnik i wołacz. 2 kolejne to narratyw (ergatyw) i adwerbial. Narratyw tworzy ze słów przysłówki, adwerbial pomaga w tworzeniu czasu przeszłego. 

Najtrudniejsza wydaje się jednak odmiana czasowników. Warunkuje ją czas, osoba oraz adresat czynności, Każdy z czasowników może mieć więc wiele form. Na szczęście nawet Gruzinom zdarza się nie trzymać reguł ich odmiany. 

Podstawowe zwroty po gruzińsku

Gruzińskie słownictwo jest trudne do nauki, bo nie nawiązuje do żadnego innego języka. Warto jednak na początek poznać podstawowe zwroty w tym języku. Podajemy ich pisownię wraz z wymową. 

კი [ki] – tak
არა [ara] – nie
მადლობა [madloba] – dziękuję
ინებეთ [inebet] – proszę (podając coś)
შეიძლება [szeidzleba] – proszę (prosząc o coś)
დილა მშვიდობისა [dila mszwidobisa] – Dzień dobry! (rano)
ნახვამდის [nachwamdis] – Do widzenia!
საღამო მშვიდობის [saghamo mszwidobisa] – Dobry wieczór!
ღამე მშვიდობისა [ghame mszwidobisa] – Dobranoc!
გამარძობათ [gamardzobat] – Cześć (nieformalne przywitanie)
აბა ჰე! [aba he] – Cześć! (nieformalne pożegnanie)
ნაჰვამდის [nachwamdis] – Do zobaczenia!
მე ბოდიში [me bodiszi] – przepraszam, przykro mi
ბოდიში [bodiszi] – przepraszam (np. zaczepiając kogoś)
უფასო [upaso] – bezpłatny
ღია [ghia] – otwarte
ჩაკეტილი [czaketili] – zamknięte
დასწრება უფასოა [dastreba upasoa] – wstęp wolny

Dni tygodnia

ორშაბათი [orszabati] – poniedziałek
სამშაბათი [samszabati] – wtorek
ოთხშაბათი [otchszabati] – środa
ხუთშაბათი [chutszabati] – czwartek
პარასკევი [paraskewi] – piątek
შაბათი [szabati] – sobota
კვირა [kwira] – niedziela

Liczebniki

ერთი [erti] – 1
ორი [ori] – 2
სამი [sami] – 3
ოთხი [otchi] – 4
ხუთი [chuti] – 5
ექვსი [ekwsi] – 6
შვიდი [szwidi] – 7
რვა [rwa] – 8
ცხრა [tschra] – 9
ათი [ati] – 10

Nauka języka gruzińskiego

Jak nauczyć się języka z tak odmiennym alfabetem oraz skomplikowaną gramatyką? Najlepiej po prostu zapisać się na kurs języka gruzińskiego albo zacząć od zakupu dobrych podręczników. Powinny one wyjaśniać dokładnie zasady kształtowania wypowiedzi, wymowy, konstruowania zdań.

Nic tak nie pomoże w nauce jak systematyczność – częste czytanie, słuchanie i pisanie w gruzińskim języku.

Popularne są również aplikacje do nauki i kursy online. Jednym z nich jest „17 minute languages”. Dzięki niemu na naukę języka codziennie poświęcamy tyle samo czasu – dokładnie 17 minut. Można więc być systematycznym mimo innych obowiązków. 

Gruzja – wino, muzyka i śpiew

Wspomnieliśmy wcześniej, że gruzińskie wino jest popularne na świecie. Gruzini natomiast twierdzą, że są przodownikami trunku, a pierwsze wino wyprodukowane zostało właśnie w ich kraju. Nie wiemy, czy jest tak naprawdę, ale z pewnością mają charakterystyczny sposób przechowywania wina. Leżakuje ono w glinianych amforach tzw. kwewri. Został z resztą wpisany na listę UNESCO. 

Gruzini bardzo dbają też o ochronę lokalnych szczepów wina. I są mistrzami w wygłaszaniu długich, wcześniej przygotowanych toastów. 

Jeśli natomiast chodzi o jedzenie, kuchnia gruzińska obfituje w przystawki, zwłaszcza warzywne oraz wyraziste przyprawy. W restauracjach unosi się wiele ciekawych aromatów. Najważniejszym posiłkiem jest zaś kolacja – supra. 

Gruzini są narodem życzliwym, otwartym, energicznym. Mają bogatą tradycję muzyczną. Ich kultura jest cały czas „żywa”, nie zamknięta w muzeach. Chętnie organizują pokazy tańca oraz śpiewają w ojczystym języku. Gruzińska pieśń polifoniczna (wielogłos) to kolejny element kultury wpisany na listę UNESCO.

Wszystko to sprawia, że biesiady gruzińskie są niezwykłym przeżyciem dla zwykłego Europejczyka, a sama Gruzja stanowi jeden z często wybieranych kierunków podróży.

Zależy Ci na szybkim i profesjonalnym tłumaczeniu z języka gruzińskiego i na język gruziński? Chętnie pomożemy. Biuro tłumaczeń dogadamycie.pl to ponad 60 języków tłumaczeń i 302 pary językowe. Tłumaczymy dla wielu branż i różne rodzaje treści. Czekamy na Twój kontakt.