Tłumaczenia w instytucjach Unii Europejskiej

Unia Europejska jest jedynym związkiem państw o takiej ilości oficjalnych języków. 27 państw członkowskich, wyrażających swoją jedność a zarazem odmienność w 24 językach urzędowych, narodowych i regionalnych.

Wykorzystuje się tu trzy alfabety: łaciński, grecki i cyrylicę. Oficjalnymi językami Rady Europy są angielski i francuski. W Unii zamieszkuje blisko 500 mln obywateli o różnym pochodzeniu etnicznym, posługujących się różnymi językami. Fenomen wielojęzyczności określa Rezolucja Parlamentu jako „istotny czynnik integracji kulturowej, gospodarczej i społecznej”. Języki europejskie są więc są środkiem komunikacji oraz narzędziem współpracy na wszystkich szczeblach jej działania.

Jak wygląda tłumaczenie zgodnie z wymogami UE? Odpowiadamy w dalszej treści artykułu dogadamycie.pl.

Od 1 stycznia 2007 r. system językowy Unii obejmuje 24 języki urzędowe i robocze, czyli: język angielski, język bułgarski, język czeski, język duński, język estoński, język fiński, język francuski, język grecki, język hiszpański, język irlandzki, język litewski, język łotewski, język maltański, język niemiecki, język niderlandzki, język polski, język portugalski, język rumuński, język słowacki, język słoweński, język szwedzki, język węgierski i język włoski. Państwa członkowskie lub osoby podlegające jurysdykcji państwa członkowskiego mogą zwracać się do instytucji Unii w dowolnym języku urzędowym, wybranym przez nadawcę.

Dziennik Urzędowy UE wydawany jest zatem we wszystkich językach urzędowych Unii Europejskiej, a teksty przyjęte przez Parlament i Radę są również tłumaczone na język kataloński/walencki, baskijski i galicyjski.

Języki w Unii Europejskiej mogą mieć trzy różne statusy: języków autentycznych traktatów założycielskich, języków urzędowych i języków roboczych.

Językiem autentycznym traktatu (umowy międzynarodowej) jest język, w którym został on sporządzony i tylko tekst traktatu w takim języku może stanowić podstawę dla interpretacji jego zapisów 

(Źródło: Scripta Neophilologica Posnaniensia. Wydział Neofilologii, UAM, Poznań 2009 WIELOJĘZYCZNOŚĆ UNII EUROPEJSKIEJ. PROBLEMY JĘZYKOWE I TERMINOLOGICZNE PRAWA UNII EUROPEJSKIEJ SVITLANA DRUZENKO)

Tłumacze UE mogą być postrzegani jako „pośrednicy” i budowniczowie mostów, ponieważ zapewniają dostępność dokumentów we wszystkich językach urzędowych, a instytucje UE przyjmują przepisy mające bezpośrednie zastosowanie do każdego obywatela. Wszyscy (osoby fizyczne, osoby prawne i sądy) muszą być w stanie zrozumieć te dokumenty, śledzić cały proces legislacyjny i zwracać się do instytucji we własnym języku. Z tego powodu każda instytucja posiada własną służbę tłumaczeniową, z której najważniejszą jest służba Komisji Europejskiej. W każdej z następujących instytucji istnieje zatem kadra tłumaczeniowa:

Komisja Europejska (Bruksela i Luksemburg)

Parlament Europejski (Luksemburg)

Rada Europejska i Rada Unii Europejskiej (Bruksela)

Komitet Regionów i Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (Bruksela)

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (Luksemburg)

Europejski Trybunał Obrachunkowy (Luksemburg)

Europejski Bank Centralny (Frankfurt)

Europejski Bank Inwestycyjny (Luksemburg)

Wszystkie te usługi obejmują łącznie ponad 5000 tłumaczy i asystentów obejmujących 24 języki urzędowe. Każdego roku produkują kilka milionów stron tłumaczeniowych. Do powyższych instytucji należy również dodać osobny organ, dla którego pracuje autor niniejszego artykułu: Centrum Tłumaczeń dla Organów Unii Europejskiej (CdT), zdecentralizowana agencja europejska z siedzibą w Luksemburgu, która zatrudnia około 200 osób (w tym dobra setka to tłumaczy obejmujących wszystkie języki urzędowe). 

Misją Centrum Tłumaczeń jest dostarczanie tłumaczeń zlecanych przez inne wyspecjalizowane agencje europejskie zlokalizowane w różnych miastach europejskich i odpowiedzialne za bardzo konkretne zadania techniczne, naukowe lub administracyjne. Agencje te zostały utworzone przez Unię Europejską w ciągu ostatnich dwudziestu lat w celu informowania i doradzania instytucjom, a także realizacji niektórych jej polityk.

W przeciwieństwie do instytucji wymienionych powyżej, agencje europejskie nie posiadają własnych służb tłumaczeniowych, a ustawodawca europejski chciał osiągnąć korzyści poprzez scentralizowanie w ramach jednej agencji wszystkich tłumaczeń, które mają być świadczone dla tych wyspecjalizowanych agencji europejskich. Pozwala to w ten sposób uniknąć mnożenia się kilkudziesięciu dodatkowych mini tłumaczeń, które byłyby konieczne, gdyby te agencje nabyły zdolności tłumaczeniowe, jednocześnie centralizując w ramach tej samej organizacji niezbędne procedury przetargowe

Problem wielojęzyczności to duże wyzwanie

W Parlamencie Europejskim każdy wybrany przedstawiciel musi mieć możliwość pracy w swoim własnym języku, a obywatele muszą mieć możliwość śledzenia działań parlamentarnych bez szczególnych kwalifikacji językowych.

Przy tej ilości zatrudnionych specjalistów, Parlament Europejski to największy pracodawca dla lingwistów tłumaczy.  Liczba tłumaczy ustnych pracujących dla PE waha się od 350 tłumaczy w tygodniach posiedzeń komisji, do 1000 w czasie sesji plenarnej w Strasburgu.

Istnieje 506 możliwych kombinacji językowych w sytuacji, w której tłumacze, zamiast tłumaczenia bezpośredniego, przekładają z języka trzeciego (języka posiłkowego).

Tłumacze ustni pracują poza biurem, pozostając w stałym kontakcie z mocodawcą w razie zmian miejsca lub terminu posiedzenia, które nie może się odbyć bez jego udziału.

Tłumaczenie ustne na sesji plenarnej odbywa się w 23 kabinach, w której pracuje po 3-4 tłumaczy. Czas pracy obejmuje maksymalnie dwie 3,5-godzinne zmiany dziennie ze względu na poziom utrzymania koncentracji i ryzyka zmęczenia. Tłumacze ustni pracują bowiem w czasie rzeczywistym, muszą jednocześnie słuchać i mówić, zachowując umiejętność słuchania wybiórczego, czyli koncentracji na meritum kwestii. 

Tłumaczenie „słowo w słowo” nie ma tu zastosowania. Liczy się czas reakcji i umiejętność żonglowania znaczeniami w kontekście wypowiedzi tak, by nie ominąć kwestii zasadniczych jednocześnie eliminując to, co w wypowiedzi zbędne. A wszystko to pod presją czasu i w nierzadko, w warunkach silnego stresu. W tym wszystkim tłumacz musi zachować pełną poufność i neutralność w odniesieniu do tego, co słyszy i widzi.

Tłumacze konferencyjni wprowadzają w życie politykę wielojęzyczności: odgrywają tym samym pierwszorzędną rolę w zagwarantowaniu dostępności i przejrzystości UE. Ich narzędziem pracy jest ich język ojczysty oraz doskonała znajomość języka tłumaczeniowego, a także wiedza nabywana każdego dnia w wyniku zapoznawania się z dokumentacją parlamentarną, co umożliwia odnalezienie się w ogromnie zróżnicowanej i złożonej tematyce, jaką zajmuje się Parlament UE.

Jakie rodzaje ustnych tłumaczeń wykonują tłumacze w UE?

W instytucjach UE tłumacze ustni wykonują różne rodzaje tłumaczeń:

Konsekutywne

Tłumacz zaczyna tłumaczyć po tym jak mówiący zakończy swoją wypowiedź.

Symultaniczne

Tłumaczenie jest wykonywane na żywo podczas wypowiedzi mówiącego, z użyciem specjalnego sprzętu tłumaczeniowego w dźwiękoszczelnej kabinie

Tłumaczenie szeptane lub chuchotage

Tłumacz siedzi lub stoi obok zleceniodawcy i na bieżąco tłumaczy wypowiedź prosto do jego ucha.

Przenośne urządzenia do tłumaczeń ustnych

Tłumacz wykonuje tłumaczenie symultaniczne poza kabiną, przy pomocy przenośnego mikrofonu i słuchawek.

Tłumaczenia pisemne  a problem wieloznaczności terminologii

Przy tak dużej ilości języków, tak wielu dokumentach oraz tak licznej kadrze tłumaczeniowej, Unia musi się skonfrontować się z kwestią pluralizmu językowego i wynikającymi z tego niebezpieczeństwami tłumaczeniowymi. Najczęstszym sposobem wykonania tłumaczenia jest przekład z języka docelowego na język ojczysty. Zdarza się jednak, iż w przypadku języków rzadszych, dokonuje się translacji przez języki pośrednie np. angielski, niemiecki czy francuski. Dopiero w dalszej kolejności następnie – na języki docelowe. Stwarza to kolejne ryzyko oddalenia się od pierwotnego brzmienia treści komunikatu, w rzeczywistości jest to bowiem tłumaczenie tłumaczenia. Ewentualne błędy popełnione w pierwotnym tłumaczeniu (na język pośredni) bez odniesienia do oryginału są powielane.

Czytaj też: Wprowadzenie do tłumaczenia etykiet. Podstawy prawne w Polsce i Europie

Ta wieloznaczność komunikatu w języku pośrednim może być przyczyną kolejnego problemu. Jest nim brak możliwości porównania tłumaczenia z oryginalną treścią, co ma zasadnicze znaczenie w przypadku wątpliwych pojęć o złożonej semantyce, gdy tekst w jednym języku zawiera słowo nie mające znaczenia, bądź o niejasnym znaczeniu, podczas gdy tekst w drugim języku zawiera odpowiednik tego słowa, całkowicie zrozumiały dla odbiorców.

Problem stanowić może również sytuacja, w której użyte słowo może zawierać dwa lub więcej znaczeń, natomiast w innym języku odpowiednik tego słowa posiada tylko jedną definicję. Podobnie zresztą dzieje się, gdy jedno z odpowiadających sobie słów ma szersze znaczenie niż drugie pojęcie.

EURAMIS i IATE

Na taki problem wieloznaczności znaleziono rozwiązanie. Jest nim wspólna pamięć tłumaczeniowa z ogromną bazą danych. Współtworzą ją wszystkie europejskie instytucje i udostępniają swoim tłumaczom. Jest to projekt “Euramis” – Europejski Zaawansowany Wielojęzyczny System Informacji. Prace nad nim rozpoczęto w połowie lat 90 z inicjatywy Komisji Europejskiej. 

Euramis jest ogromnym zbiorem z ponad 900 milionami segmentów – czyli par jednostek tłumaczeniowych w języku źródłowym i docelowym. Różnorodność danych jest wyjątkowa. Jednak jego szczegółowość jest ograniczona do poziomu jednostki tłumaczeniowej, segmentu języka źródłowego powiązanego z tłumaczeniem na język docelowy. Terminy są często skodyfikowane i ujednolicone w dyskursie prawnym, naukowym lub administracyjnym. Niezbędna jest tym samym możliwość ich uchwycenia i przedstawienia w terminologicznych bazach danych w celu rozpowszechnienia ich wśród tłumaczy, ale także autorów oryginalnych dokumentów. 

Wymiar normatywny jest zatem kluczowy. Wyjaśnia on, dlaczego bazy terminologiczne są niezbędne, jeśli chodzi o wskazanie tłumaczowi nie tego, w jaki sposób jednostka terminologiczna została kiedyś przetłumaczona, ale jak powinna zostać przetłumaczona w przyszłych tłumaczeniach. Wszystko po to, aby zachować spójność między różnymi dokumentami i tekstami prawnymi, administracyjnymi i naukowymi. Tu chyba najważniejsza różnica leży między korpusem pamięci tłumaczeniowych reprezentowanym przez Euramis, a bazą terminologiczną IATE, która zawiera około 8,7 mln terminów we wszystkich językach Unii Europejskiej.

IATE to skrót od Inter-Active Terminology for Europe. Ta wielojęzyczna baza terminologiczna obejmuje wszystkie obszary działalności Unii Europejskiej. Uruchomiona w 1999 r. przez Centrum Tłumaczeń dla Organów Unii Europejskiej. Jest wynikiem połączenia baz terminologicznych innych instytucji europejskich, które w związku z tym dziś już nie istnieją. IATE jest finansowane przez wszystkie instytucje, które wnoszą wkład w jego codzienne funkcjonowanie. Zarządzanie nim zostało powierzone Centrum Tłumaczeń z siedzibą w Luksemburgu. Umożliwia wyszukiwanie określonych terminów lub skrótów w danym języku źródłowym oraz ich odpowiedników w dowolnym języku urzędowym Unii.

Oprócz 24 języków urzędowych należy również zauważyć, że łacina jest również dobrze reprezentowana w publicznej wersji bazy danych, z nieco ponad 60 000 terminów. Głównie z dziedzin botaniki i zoologii, które są kluczowe z punktu widzenia zakresu działalności Unii Europejskiej. W ten sposób w 2015 r. utworzono około 114 000 terminów i zmodyfikowano nieco ponad 240 000 terminów.

To też ważne: Jak zostać Tłumaczem literatury? Jak współpracować z wydawnictwami?

Tłumaczenia maszynowe w administracji publicznej

Innym rozwiązaniem problemu wielojęzyczności Unii Europejskiej okazało się tłumaczenie maszynowe. Technologia ta w dalszym ciągu boryka się z licznymi kontrowersjami, jak i specyficznymi dla siebie niedoskonałościami. Mimo wszystko jest ona rozwijana od lat i w końcu znalazła zastosowanie w zadaniach administracyjnych.

W powszechnej praktyce praktycznie każdy używa tłumaczenia maszynowego. Głównie po to, aby uzyskać szybki wgląd do sensu konkretnej treści. Podobny cel przyświeca projektowi MT@EC, który został uruchomiony 15 października 2017 roku. Co więcej, może z niego korzystać każdy mieszkaniec Unii Europejskiej, Norwegii lub Islandii. Pod warunkiem, że należy do jednej z kategorii użytkowników:

• administracja publiczna,
• samorząd terytorialny,
• małe i średnie przedsiębiorstwa,
• organizacja pozarządowa,
• uczelnia wyższa,
• Digital Europe Program participant,
• tłumacz zewnętrzny UE.

Rodzaje tłumaczonych tekstów

Tłumacze Parlamentu Europejskiego odzwierciedlają głównie teksty ustawodawcze Unii, które są:

• zbadane;
• poddane pod głosowanie;
• przyjęte;
• odrzucone przez komisje i na posiedzeniu plenarnym.

A także:

• rezolucje Parlamentu Europejskiego na tematy wiadomości, a także łamanie praw człowieka oraz rządy prawa na całym świecie;
• teksty dotyczące rocznego budżetu Unii i procedura absolutorium;
• interpelacje parlamentarne;
• dokumenty z innych organów politycznych, takie jak: wspólne zgromadzenia parlamentarne w składzie deputowanych europejskich i deputowanych krajowych lub wybrani przedstawiciele z krajów trzecich;
• decyzje Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich;
• dokumenty informacyjne dla obywateli i Kraje członkowskie;
• decyzje organów wewnętrznych Parlamentu (Prezydium, Konferencja Przewodniczących, Kwestorów).

Profil tłumacza w Parlamencie Europejskim

Nowi tłumacze, ale także wszyscy ci, którzy pracują w instytucji politycznej, takiej jak Parlament Europejski (lub inne instytucje), muszą wyróżniać się następującymi cechami:

• doskonale znają swój język przedszkole, gramatyka, styl i inne rejestrów i potrafią tłumaczyć głównie na z co najmniej dwóch języków;
• są kompetentnymi, wykształconymi naukowcami na podejmuje kwestie polityczne, gospodarcze i kulturowe (Parlament Europejski, jak wszystkie parlamenty, wyraża się w sprawach bieżących i w przypadkach naruszeń praw człowieka na świecie w formie rezolucje, indywidualne dla grupy politycznej, oraz gminy);
• są elastyczni, aby zaakceptować sposób, w jaki instytucja polityka działa, a zatem pracować jako zespół (z autorami, prawnikami i kolegami z innych instytucji), ale także z napiętymi terminami i ukończyć ponad połowę swojej pracy w ciągu pięciu dni roboczych;
• są otwarci na nowe technologie i nowe metody pracy;
• są specjalistami w dziedzinie kultury, elementów społecznych i języka.

Warunki rekrutacji i praktyk w Parlamencie Europejskim

Istnieją trzy możliwości rekrutacji jako tłumacz – urzędnik, pracownik tymczasowy i pracownik kontraktowy. Procedura selekcji: tłumacze są rekrutowani przez poprzez procedury selekcji organizowane przez Europejski Urząd dobór personelu (EPSO). W celu wzięcia udziału w procedurze selekcji, wnioskodawcy muszą m.in.:

• posiadać dyplom ukończenia studiów licencjackich lub magisterskich;
• doskonale znać swój język ojczysty/ główny;
• wykazywać bardzo dobrą znajomość języka angielskiego, francuskiego lub niemiecki;
• posiadać gruntowną znajomość trzeciego języka urzędowego.

Parlament Europejski oferuje też staże tłumaczeniowe. Ich celem jest umożliwienie rozwoju umiejętności tłumaczeniowych, które nabyli w trakcie studiów. Stażyści mają również możliwość zapoznania się z działalnością Unii Europejskiej oraz Parlamentu Europejskiego. Staże tłumaczeniowe dostępne są dla absolwentów szkół wyższych lub równorzędnych szkół.

Praca dla instytucji europejskich

Parlament Europejski, Komisja Europejska i Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej posiadają odrębne służby tłumaczeń ustnych. Te instytucje prowadzą jednak wspólnie procedurę naboru tłumaczy zewnętrznych, a Europejski Urząd Doboru Kadr (EPSO) organizuje konkursy na stanowiska tłumaczy-urzędników mianowanych.

Parlament Europejski, Komisja Europejska i Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej mają własne służby tłumaczeń ustnych. Mimo to rekrutację tłumaczy zatrudnionych na stałe i wybór tłumaczy zewnętrznych prowadzą wspólnie. Aby pracować dla instytucji europejskich jako zewnętrzny tłumacz ustny, należy zdać międzyinstytucjonalny egzamin akredytacyjny

Formy zatrudnienia tłumaczy ustnych w instytucjach UE

• zewnętrzni tłumacze konferencyjni: należy przystąpić do międzyinstytucjonalnego egzaminu akredytacyjnego. Tłumacze, którzy go zdadzą, zostaną włączeni do wspólnej bazy danych instytucji UE z nazwiskami akredytowanych tłumaczy zewnętrznych.
• urzędnicy mianowani: konkursy dla tłumaczy konferencyjnych organizuje EPSO.