Język indoeuropejski, o którym wciąż mało wiemy – intrygujący albański

Język albański to język izolowany. Oznacza to, że nie jest podobny do żadnego innego języka. Mimo, że Albania znajduje się na Bałkanach, miejscu często odwiedzanym przez turystów, ciężko nadal zrozumieć gjuha shqipe, czyli język albański. 

Jego słownictwo intryguje, a pochodzenie nie jest dokładnie znane. 

Zabieramy Cię więc w podróż aż do VII wieku, kiedy prawdopodobnie narodził się albański, aż po czasy współczesne, w których Albania jest kojarzona głównie z kawą, nadmorskimi kurortami oraz wycieczkami po górskich terenach. 

Pochodzenie języka albańskiego

Zacznijmy więc od początku, czyli genezy języka albańskiego. Jak wspomnieliśmy, pochodzi on z przełomu VII i VIII wieku n.e. Natomiast najstarszy dokument potwierdzający jego istnienie to formuła chrztu z 1462 roku przechowywana we Florencji. 

Dopiero w XX wieku zyskał on formę pisemną. Do tej pory był tylko językiem mówionym. W dodatku nie posiada rodziny językowej. Językoznawcy nie znaleźli żadnego innego języka, który byłby do niego podobny. Ze względu na położenie, umieścili go tylko w grupie języków indoeuropejskich. 

Języki, do których najczęściej przyrównywany jest albański to natomiast mesapijski i iliryjski. Dlaczego? Ludy Messapiów i Japygów, a także plemiona iliryjskie zamieszkiwały w starożytności ziemie północno-wschodniej Italii (dzisiejsza Apulia). Tam natomiast narodził się także albański. 

Czy języki te są jednak spokrewnione? Nie ustalono tego. Mesapijski i iliryjski są już wymarłe, co znacznie utrudnia badania.

Wiadomo tylko tyle, że albański nie jest spokrewniony z żadnym innym językiem słowiańskim, germańskim czy romańskim.

W jakich krajach mówi się w gjuha shqipe?

Po albańsku mówi ponad 6 mln ludzi. Ponad połowa z nich to sami Albańczycy. Reszta to mieszkańcy Kosowa, Macedonii Północnej, Grecji i Włoch.

Albański jest również językiem urzędowym w Albanii, Kosowie i Macedonii Północnej. Ma on też dwa główne dialekty, które należy wziąć pod uwagę, jeśli wybieramy się do kraju.

Albańczycy nie wykazują się dobrą znajomością języków obcych. Co prawda wielu z nich mówi po angielsku (zwłaszcza młode pokolenie oraz pracownicy branży turystycznej), ale podczas zwiedzania najlepiej posługiwać się kilkoma zwrotami po albańsku. 

Starsi mieszkańcy kraju zrozumieją też grecki czy włoski. Ale to by było na tyle. To ludzie przywiązani do swojego języka i choćby kilka słów usłyszanych od turysty, wywołuje szeroki uśmiech na ich twarzach. 

Toskijsjki i gegijski – dwa dialekty Albanii

Jeśli mowa natomiast o dialektach albańskiego to wyróżniamy dwa z nich – toskijski i gegijski. Na toskijskim opiera się forma literacka albańskiego. Jest on używany na południu kraju, w Macedonii Północnej i Grecji. 

Gegijski natomiast używany jest na północy, w Kosowie i państwach sąsiadujących. W nim z kolei powstało pierwsze dzieło pisane po albańsku. To mszał „Meshari” Gjona Buzukuz 1555 roku. 

Obydwa dialekty pozostają wzajemnie zrozumiałe, ale widoczne są w nich różnice gramatyczne, fonetyczne i leksykalne. 

Co ciekawe granica pomiędzy dialektami ma duże znaczenie, również kulturowe. Przebiega wzdłuż rzeki Shkumbin oraz 41° równoleżnika. Mówi się, że jest to granica kulturowa Albanii. 

Alfabet i wymowa języka albańskiego

Język albański bazuje na alfabecie łacińskim. Znajdują się w nim następujące litery:

Źródło: https://omniglot.com/writing/albanian.htm

Niektóre z nich to dwuznaki. Łącznie liter jest 36, w tym także znaki diakrytyczne.

Wymowa albańskiego nie sprawia jednak problemów Polakom. Nie ma w języku trudnych dźwięków, których należałoby się nauczyć. Jeśli już się pojawiają, to są używane w językach dobrze nam znanych np. angielskim.

Dla obcokrajowców język brzmi jak “szeleszczenie”. Dużo w nim “cz”, “sz”, “dż”. 

Oto kilka przykładów wymowy albańskich głosek:

• ç wymawiamy jak cz,
• q jak cz, ale miękko,
• dh i th, jak th w angielskim,
•  gj to dźwięk między dż a dź,
• ë wymawiamy jak a w angielskim, na końcu wyrazu rzadko jest wymawiane,
• ll jak ł,
• rr to r wibrujące,
• sh jak sz,
• x jak dz,
• xh jak dż,
• zh jak ż.

Gramatyka języka albańskiego

Język albański nie ma trudnej gramatyki. Przypadków jest w nim tylko 5, a zamiast bezokoliczników używane są czasowniki w pierwszej osobie – to cecha charakterystyczna dla języków bałkańskich. 

Jeśli już o czasownikach mowa, odmieniają się przez osoby i rodzaje. Mają też 6 trybów oraz 2 formy. W zdaniu czasowniki (orzeczenie) pojawiają się na drugim miejscu, zaraz po podmiocie, a przed dopełnieniem. To konstrukcja SVO. 

Rzeczowniki odmieniają się przez przypadki i rodzaje. Mają również formę określoną i nieokreśloną jak w języku angielski. Inaczej powiemy chłopiec (jakiś), a inaczej ten chłopiec. 

Rodzajniki są dodawane do końcówki rzeczowników. 

Jeśli rzeczowniki mają  końcówkę -i,  -u, -ri, -ni są one rodzaju męskiego.

Jeśli natomiast -a lub -ja, są żeńskiego.

Istnieją też wyjątki tej zasady. 

Rzeczowniki rodzaju nijakiego głównie przyjmują rodzaj męski. 

Z kolei przymiotniki dzielą się na:

• rodzajnikowe – głównie z końcówką -ëm, -shëm lub -ë,
• bezrodzajnikowe – głównie z końcówką u.

A oto zaimki osobowe po albańsku:

• unë – ja
• ti – ty
• ai – on
• ajo – ona
• ne – my
• ju – wy
• ata – oni
• ato – one

Inne tłumaczenia w dogadamycie.pl —> języki tłumaczeń

Przydatne zwroty po albańsku

Nie tylko ze względu na sympatię Albańczyków, ale i dla poznania podstaw języka albańskiego, warto nauczyć się kilku najważniejszych zwrotów:

• Dzień dobry – Mirëmëngjes
• Dobry wieczór – Mirëmbrëma
• Przepraszam – Më falni
• Do widzenia – Mirupafshim
• Proszę. – Ju lutem.
• Dziękuję. – Faleminderit.
• Tak – Po
• Nie – Jo
• Jak się Pan/Pani nazywa? – Si quheni?
• Witam – Tungjatjeta
• Nazywam się – Quhem
• Miło cię poznać. – Jam i lumtur t’ju njoh.
• Nie ma za co. – S’ka përse.
• Czy mówisz po angielsku? – Flisni Anglisht?
• Czy jest tu ktoś, kto mówi po angielsku? – A flet njeri anglisht?
• Pomocy! – Ndihmë!
• Nie rozumiem. – Nuk kuptoj.
• Gdzie jest toaleta? – Ku është nevojtorja?
• Złodziej – Hajdut
• Potrzebuję pańskiej pomocy. – A mund të më ndihmoni ju lutem?
• Zgubiłem/Zgubiłam się. – Kam humbur rrugën.
• Poproszę jeden bilet do… – Një biletë për në…, ju lutem.

Fałszywi przyjaciele turysty i tłumacza

Niektóre z albańskich wyrazów brzmią łudząco podobnie do innych, polskich lub zagranicznych odpowiedników. Jeśli jednak tak jest, trzeba być czujnym. Często mają zupełnie inne znaczenie. 

Albański jest językiem, w którym nie znajdziemy sprzymierzeńców, a co najwyżej “fałszywych przyjaciół”. 

Przykładem jest chociażby “Jo”, które na Śląsku oznacza “Tak”, a w Albanii już “Nie”. 

Inne przykłady to:

• motër – siostra (łudząco przypomina Mutter – matkę po niemiecku)
• kos – jogurt (u nas ptak)
• bukë – chleb (nie bułka a chleb, chociaż przynajmniej chodzi o pieczywo)
• shpejt – szybko (wymowa podobna jak w “późno” po niemiecku)
• trup – ciało (tutaj różnica znaczenia jest znacząca).

Jak nauczyć się albańskiego?

Język albański wbrew pozorom nie jest trudny do nauki. Zasady gramatyczne należy po prostu zapamiętać i ćwiczyć. Słownictwo wymaga ciągłej nauki i powtórek. W końcu jednak przyniesie ona korzyści. 

Dawniej mało platform czy aplikacji oferowało naukę online albańskiego. Dzisiaj jest to już bardziej popularne. Język stał się atrakcyjny dla podróżujących, jak i tych, którzy zafascynowani są kulturą Bałkanów. 

Można więc nauczyć się go za pomocą kursu 17 minutes languages albo aplikacji Duolingo czy uTalk. Co więcej ciekawie i wyczerpująco na temat gramatyki i słownictwa albańskiego pisze autorka bloga Bułgarski Albański przy kawie (http://bulgarski-albanski.blogspot.com/p/albanski.html). Wiele video znajduje się o nim również na YouTube (chociażby z podróży po kraju w vanie https://www.youtube.com/@FoxesinEden). 

Ze względu na to, że jest to język izolowany i dość rzadko można spotkać jego użytkownika w Polsce, znajomość albańskiego jest dużym atutem dla potencjalnego pracownika.

Zobacz też, dlaczego warto się nauczyć rumuńskiego: Język ojczysty Draculi, czyli kilka słów o języku rumuńskim

Najciekawsze fakty na temat Albanii

Jak wspomnieliśmy, Albańczycy to kawosze. Najczęściej piją espresso z cukrem. Jeśli natomiast chodzi o popularne dania, których należy spróbować podczas podróży to z pewnością są to: 

• Tavë Kosi – zapiekanka z jagnięciny i ryżu z sosem jogurtowym, 
• sery smażone i twarogi,
• Përshesh me pule – indyk z chlebem kukurydzianym.

Lokalnym alkoholem jest dobrze znana zwiedzającym Bałkany rakija. 

Albania jest również pełna atrakcji turystycznych. I nie są to tylko nadmorskie kurorty czy niemal białe plaże. Golem i Durres to dwa najczęściej obierane kierunki podróży. Oprócz nich warto odwiedzić również szlaki w Alpach Północnoalbańskich albo Gjirokastrę, nazywaną miastem tysiąca schodów.

Piękna jest również sama stolica państwa – Tirana i miasta: Szkodra czy Pogradec. 

Zarówno na potrzeby podróży, jak i prowadzenia biznesu w intrygującej Albanii, oferujemy profesjonalne tłumaczenia online z języka albańskiego i na język albański.

Zamów bezpłatną wycenę i ciesz się swobodą komunikacji z Albańczykami.