Język łaciński. Poznaj tajniki nauki łaciny i przydatne podręczniki

Język indoeuropejski z latynofaliskiej podgrupy języków italskich używany pierwotnie przez łacinników w starożytnym Rzymie, następnie rozszerzył się wraz z ekspansją Rzymian na całe terytorium Cesarstwa Rzymskiego. W starożytności łacina była używana w całym basenie Morza Śródziemnego, głównie w krajach podbitych przez Rzymian, gdzie czasami całkowicie zastąpił języki istniejące wcześniej jak w Galii czy Hiszpanii.

Łacina pozostała językiem uniwersalnym w średniowieczu i renesansie jako język Kościoła chrześcijańskiego i język ludzi wiedzy, czyli ówczesnych uczonych. Na przestrzeni wieków łacina ewoluowała i dała początek językom romańskim. Głównymi z nich są: hiszpański, francuski, włoski, portugalski i rumuński. Do tej grupy należą również: kataloński, galo, ladyński, retoromański, sardyński, jak i prowansalski.

Czy łacina ma status języka żywego? Czy jest językiem ojczystym ?

Wśród językoznawców nie ma zgody, czy łacina jest językiem żywym, martwym czy też wegetującym. Co prawda nie jest już językiem ojczystym dla nikogo, więc nie podlega ewolucji, modyfikacji, typowym dla języków żywych, lecz jej znajomość nie wygasła. Naucza się jej w szkołach i uczelniach na całym świecie. Regulowana jest przez Papieską Akademię Języka Łacińskiego, która poszerza zakres słownictwa na potrzeby dokumentów wydawanych przez Stolicę Apostolską.

Łacina pozostaje językiem urzędowym Państwa Watykańskiego (obok języka włoskiego).

Odmiany łaciny

W starożytności łacina miała zasadniczo dwie odmiany: literacką i potoczną. Zapewne istniały też dialekty lokalne, czyli łacina italska, galijska, brytyjska, hiszpańska, afrykańska. Ze względu na wymienione wyżej etapy rozwojowe wyróżnia się następujące odmiany języka literackiego:

• łacinę archaiczną;
• łacinę klasyczną;
• łacinę srebrną;
• łacinę późną;
• łacinę średniowieczną;
• łacinę nowożytną.

Morfologia języka

Łacina to język fleksyjny, ma siedem przypadków, dwie liczby i trzy rodzaje. Alfabet łaciński wywodzi się z alfabetu etruskiego i greckiego. Wzbogacony o dodatkowe litery i znaki diakrytyczne, jest używany dziś przez wiele żywych języków i w czasach klasycznych składał się z 23 liter, w tym 4 samogłosek, 2 półsamogłosek i 17 spółgłosek.

Czy znajomość łaciny jest konieczna?

Chociaż w ograniczonym zakresie, to współcześnie w wielu dziedzinach nauki nadal stosuje się łacinę. W języku tym wydawane są liczne publikacje, funkcjonuje również łacińskojęzyczna Wikipedia. Terminologia naukowa i techniczna zazwyczaj tworzona jest na jego bazie. Używany jest w mediach i kulturze masowej. Jest językiem liturgii, stosowanym przez duchownych, ale żywe ślady łaciny są widoczne każdego dnia w innych profesjach. Korzystają z niej lekarze, prawnicy, historycy sztuki, archeolodzy, farmaceuci, historycy, etnolodzy, lingwiści.

Powody, dla których warto znać łacinę

Z wyżej wymienionych pobudek, język łaciński można określić „językiem inteligencji”. Ten stan rzeczy nie zmienił się od średniowiecza, kiedy to wyłącznie osoby należące do szeroko rozumianego „duchowieństwa” i „ludzi wiedzy” posługiwały się tą mową.

Zwroty

Jest wiele zwrotów łacińskich, które wplatane są do codziennych dyskursów. Używa się ich jako element języka uniwersalnego, jak choćby: nota bene (zwróć uwagę na to, że), ad hoc (doraźnie, tymczasowo) czy a priori (bez zapoznania się z faktami). Takich przykładów jest o wiele więcej:

Opus Dei, Nihil novi, cogito, ex nihilo, habemus papam, alma, deus ex machina, homo sapiens, in vitro, placebo, status quo, Prima Aprilis, Veni, vidi, vici, vice versa, post mortem, alibi, pro publico bono… Wymieniać można w nieskończoność. To tylko przeczy, jakoby ten język był językiem wymarłym.

Sentencje

Kto nie posłużył się kiedykolwiek łacińskimi sentencjami, niech pierwszy rzuci kamieniem. Sentencje, czyli krótkie wypowiedzi, zawierające uniwersalne prawdy. Mimo dwóch tysięcy lat dzielących nas od autorów tych powiedzeń, nic nie ubyło na ich aktualności. Uczą, pobudzają do myślenia i inspirują. Wiele z tych sentencji funkcjonuje jako polskie przysłowia.

• Carpe diem – Chwytaj dzień (Horacy);
• Homo sum, humani nihil a me alienum puto – Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce (Terencjusz);
• Vanitas vanitatum et omnia vanitas – Marność nad marnościami i wszystko marność;
• Errare humanum est – Mylić się jest rzeczą ludzką.

Inskrypcje

Inskrypcje łacińskie można spotkać na każdym kroku. I to nawet poruszając się po własnym mieście. Znajdziesz w nim bowiem napisy pamiątkowe uwieczniające szczególne daty w historii na murach, pomnikach, bramach, rzeźbach, eksponatach muzealnych. Inskrypcje zdobią fasady budowli sakralnych i obrazów.

Nauka języków obcych

Łacina miała ogromny wpływ na kształt języków europejskich, głównie na języki romańskie. Jej znajomość pomaga w nauce włoskiego, francuskiego, hiszpańskiego (zarówno kastylijskiego, jak i katalońskiego), portugalskiego i rumuńskiego. Ponadto jej wyraźne wpływy widać też w językach niemieckim, angielskim a nawet polskim.

Zobacz też: https://dogadamycie.pl/blog/tlumaczenia-w-instytucjach-unii-europejskiej/

Nazwy

Łacinę upodobali sobie również przeróżni twórcy, którzy stosują ją w tytułach swoich utworów lub nazwach produktów. Bez trudności znajdziesz ją na szyldach aptek, gabinetów lekarskich czy kancelarii prawnych lub notarialnych. Przyjęło się, iż stosowanie łaciny podnosi rangę, nadaje nobliwości i buduje zaufanie.

W ostatnim czasie bardzo modne jest wykonywanie specyficznych nieśmiertelników w formie inskrypcji łacińskich.

Medycyna

Dlaczego w medycynie językiem branżowym używanym w komunikacji pisemnej (jak choćby epikryza czy recepty) wciąż pozostaje łacina?

1. Brak możliwości spolszczania niektórych nazw i wyrażeń łacińskich.
2. Wymagania tajemnicy lekarskiej.
3. Język polski często wprowadza laików w błąd i bywa przyczyną drastycznych pomyłek. Niemedyk, któremu się wydaje, że zrozumiał taki tekst, łatwo utożsamia się z lekarzem i rezygnuje z konsultacji.
4. Powszechność stosowania języka łacińskiego w zagranicznej dziedzinie medycznej, co ułatwia wzajemną komunikację poza językiem urzędowym danego kraju (co za tym idzie brak potrzeby tłumaczenia każdego pisma na język obcy / z języka obcego)
5. Izolacja polskich tekstów medycznych (w tym dokumentacji lekarskiej) na forum międzynarodowym.
6. Brak praktykowania języka skutkuje szybszym zapominaniem wyrażeń łacińskich używanych na całym świecie. Ma to negatywny wpływ na bezpośrednie kontakty międzynarodowe (konferencje, sympozja, materiały naukowe)
7. Pisanie rozpoznań po łacinie uchodzi za elegancki sposób porozumiewania się między lekarzami i jednocześnie za ważny językowy wyróżnik korporacyjny.

Nauka języka łacińskiego

Czy powinieneś spróbować nauczyć się łaciny? Ponieważ nie ma native speakerów, język ten jest uważany za martwy. Więc po co się tego uczyć? Co prawda nie usłyszysz nikogo mówiącego po łacinie w restauracji czy na ulicy, ale znajdziesz jej wpływ we wszystkich językach romańskich, a także angielskim. Słowa takie jak „et cetera” i „versus” są używane w języku angielskim (często w skrócie etc. i vs.) i pochodzą bezpośrednio z łaciny. Inne słowa mają korzenie łacińskie. Na przykład łaciński rdzeń „dorm” można znaleźć we francuskich i hiszpańskich czasownikach „dormir” oraz angielskim słowie „dormant”.

Nauka łaciny wymaga czasu. Kiedy jednak nauczysz się odmieniać łacińskie czasowniki, nauka systemu gramatycznego i czytanie tekstów w języku Juliusza Cezara naprawdę pozwala poszerzyć ich zdolności poznawcze. Nauka łaciny zachęca do jednoczesnego używania obu półkul mózgu, bowiem łacina jest językiem fleksyjnym, który ma dużą liczbę deklinacji i przypadków: uczenie się ich stymuluje funkcje pamięciowe mózgu. Ponadto uczący się rozwija swoje logiczne rozumowanie i ducha krytycznego, co będzie mu owocną pomocą w przyszłym życiu.

Podstawy łaciny

Kiedy zaczynasz, słowa takie jak deklinacja i koniugacja brzmią przerażająco. Pamiętaj jednak, że to nic innego, jak odmiana czasownika przez osoby i odmiana rzeczownika przez przypadki. Czyli nic, czego byś nie znał z języka polskiego. Oto kilka wskazówek, które warto wiedzieć:

• Wymowa – Czytanie w łacinie jest bardzo łatwe. Większość słów czyta się dokładnie tak, jak się je pisze. Np. słowo “tabula” (tablica) przeczytamy tak jak po polsku – każdy przecież choć raz słyszał określenie “tabula rasa”.

1. Dyftongi lub dwuznaki “ae” i “oe” czytamy jak “e”, np. “coelum” (niebo) przeczytamy jako “celum”
2. “Qu” czytamy jak “kw”, np. “quorum” przeczytamy jako “kworum”.
3. “C” przed samogłoskami “e”, “i” czytamy jako “c”
4. “C” przed samogłoskami “a”, “o”, “u” czytamy jako “k” – “causa” (kausa – sprawa), cornus (kornus – róg), curvus (kurwus – krzywy).
5. “V” czytamy jak “w”.
6. “Ngu” czytamy jak “ngw” lub “ngu”, np. wyraz “lingua” (język) przeczytamy jako “lingwa” lub po prostu “lingua”.
7. “S” wymawiamy jak “s”
8. “G” czytamy jak nasze “g”.

• Słowa po łacinie są albo męskie, żeńskie lub nijakie.
• Rzeczowniki i zaimki zmieniają się w zależności od ich użycia w zdaniu. Nazywa się to deklinacją. Na przykład słowo „puella” (dziecko) zmienia się na „puellae”, gdy używasz go jako rzeczownika dzierżawczego.
• Rzeczowniki zmieniają się niezależnie od tego, czy są w liczbie pojedynczej, czy mnogiej. Tak więc „puella” staje się „puellae” również w liczbie mnogiej.
• Końcówki czasowników w języku łacińskim zmieniają się w zależności od ich czasu
• Ortografia tego języka nie jest skomplikowana i nie stanowi trudności dla osób uczących się
• Opanowanie gramatyki stanowi największe i zarazem jedyne wyzwanie na drodze do przyswojenia tajników języka

Czy języka „martwego” można nauczyć się online?

Oczywiście. Mimo, iż łacinę uważa się za język „martwy” i antyczny, jego nauka może być procesem jak najbardziej „żywym” i nowoczesnym. Na rynku znajdziesz dziś cały wachlarz aplikacji do samodzielnego uczenia się tego języka od podstaw i umożliwiających kontynuowanie nauki użytkownikom bardziej zaawansowanym.

Zobacz, na jakie języki tłumaczymy online —> https://dogadamycie.pl/jezyki-tlumaczen/

Jakie są podręczniki i książki do nauki łaciny?

Księgarnie proponują całkiem okazały wybór podręczników do nauki łacińskiegow zależności od potrzeb i zakresu zastosowania. Wśród proponowanych pozycji możesz zatem znaleźć te dedykowane dla dzieci, uczniów szkół średnich, studentów prawa czy medycyny, historyków czy po prostu miłośników języka Cycerona.

Linguam Latinam Cognosco – Poznaję język łaciński

Autor: Beata Gaj

Wydawnictwo: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego

Dla kogo: dla dzieci w wieku wczesnoszkolnym

Porta Latina Nova

Autor: Wilczyński Stanisław, Pobiedzińska Ewa, Jaworska Anna

Wydawnictwo: Wydawnictwo Szkolne PWN

Dla kogo: najpopularniejsza książka dla uczniów szkół średnich. W zestawie: podręcznik oraz preparacje i komentarze. Można kupić także ćwiczenia.

Prima Via. Wstępna nauka języka łacińskiego

Autor: Aleksandra Krajczyk

Wydawnictwo: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego

Dla kogo: książka dla uczniów szkół średnich – dla początkujących. Można kupić także ćwiczenia, gramatykę, słownik i sentencje.

Słowniki polsko-łacińskie i łacińsko-polskie

Rynek wydawniczy bogaty jest w pozycje słownikowe skategoryzowane pod względem terminologii (leksyka sklasyfikowana wedle dziedziny). Oto kilka polecanych pozycji.

Mały słownik łacińsko-polski

Autor: Józef Korpanty

Wydawnictwo: Wydawnictwo Naukowe PWN

Dla kogo: dla początkujących, dla osób mających sporadyczny kontakt z łaciną

Słownik polsko-łaciński łacińsko-polski

Autor: Anna Kłys

Wydawnictwo: Level Trading

Dla kogo: słownik łacińsko-polski dla szerokiego kręgu użytkowników języka łacińskiego takich specjalistów jak historycy, prawnicy, świat medyczny, biolodzy, botanicy, duchowieństwo, filozofowie oraz miłośnicy kultury klasycznej. Zawiera przede wszystkim hasła typu ogólnego.

Słownik terminów, zwrotów i sentencji prawniczych łacińskich oraz pochodzenia łacińskiego

Autor: Marek Kuryłowicz

Wydawnictwo: Wolters Kluwer

Dla kogo: słownik przeznaczony jest przede wszystkim dla studentów prawa i administracji jako pomoc dydaktyczna. Ma on ułatwić zapoznanie się z terminologią prawniczą łacińską oraz pochodzenia łacińskiego.

Podręczny słownik medyczny łacińsko-polski i polsko-łaciński

Autor: Barbara Dąbrowska

Wydawnictwo: PZWL

Dla kogo: słownik łacińsko-polski dla studentów medycyny i lekarzy. Słownik zawiera 40 000 haseł. W obecnym wydaniu zrezygnowano z haseł pozamedycznych i paramedycznych, natomiast uwzględniono obowiązujące miana ze zbiorów terminologicznych oraz aktualną terminologię kliniczną, anatomiczną, histologiczną i cytofizjologiczną

5 -tomowy wielki słownik łacińsko-polski

Autor: Marian Plezia

Wydawnictwo: Wydawnictwo Naukowe PWN

Dla kogo: największy, najlepszy, najbardziej zaawansowany słownik łacińsko-polski. Dla użytkowników zaawansowanych, znających już łacinę w wysokim stopniu.

Jeśli natomiast szukasz szybkiego tłumaczenia online, czekamy na Twój kontakt.