Wprowadzenie do tłumaczenia etykiet. Podstawy prawne w Polsce i Europie

Etykiety umieszczane na produktach są bardzo ważnym narzędziem nie tylko marketingowym, ale również informacyjnym.

Oznaczenie produktu zawiera wiele informacji istotnych z punktu widzenia odbiorcy, mających duży wpływ na podejmowane przez niego decyzje zakupowe. Etykieta to źródło wiedzy o danym wyrobie, dlatego poza przykuwającą uwagę grafiką czy atrakcyjną kolorystyką, musi przedstawiać rzetelne wiadomości dotyczące produktu. To, w jaki sposób powinien zostać oznakowany artykuł żywnościowy, reguluje między innymi Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 roku w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności.

Etykieta=informacja

Informacje zawarte na etykiecie muszą być czytelne i łatwe do znalezienia dla kupującego oraz jasne i zrozumiałe. Klient nie może zostać wprowadzony w błąd poprzez błędne lub niejasne oznakowanie produktu. Polskie prawo określa dodatkowo, że wszystkie etykiety muszą być napisane w języku polskim i posiadać dodatkowe oznaczenia wymagane przez odrębne przepisy np. znak zgodności, znak bezpieczeństwa, informacje o dopuszczeniu produktu do obrotu czy jego energochłonności.

ELEMENTY OZNAKOWANIA ETYKIETY

Każdy produkt musi być oznakowany w odpowiedni, zgodny z przepisami sposób.

Nazwa produktu

Jest ona przewidziana w przepisach lub określa się ją zwyczajowo, tak aby była zrozumiała dla konsumentów. Jeżeli produkt nie ma ani nazwy zwyczajowej, ani wynikającej z norm prawnych, należy stosować nazwę opisową (np.  ciastka kruche z kremem). Sugerowany w nazwie składnik żywności (np. orzechowy, 2 ziarna) także musi się znaleźć w składzie produktu wraz z procentowym udziałem tego składnika.

Co powinna zawierać nazwa produktu spożywczego na etykiecie?

Na etykiecie powinna znaleźć się nazwa środka spożywczego, która przewidziana jest w przepisach. W momencie, gdy nie jest ona określona w żadnych regulacjach, stosuje się nazwę zwyczajową. Gdy nazwa zwyczajowa nie istnieje, należy zastosować nazwę opisową. W praktyce wielu restauratorów stosuje fantazyjne nazwy, które nie mówią nic konsumentom np. Morska bryza pod pierzynką. Zastosowanie samej takiej nazwy to błąd. Do nazwy należy dodać opis wyjaśniający, co to za produkt np. Morska bryza  pod pierzynką – ciasto ucierane z masą budyniową o smaku śmietankowym i polewą z białej czekolady.

Wykaz składników

Na etykiecie wykaz składników należy poprzedzić słowem „składniki”. Użycie słowa „skład” to błąd. Składniki należy wymieniać zawsze w kolejności malejącej. W przypadku składników, które występują w produkcie gotowym w ilości mniejszej niż 2%, możemy je zapisać w dowolnej kolejności.

Istnieje możliwość skrócenia wykazu składników. Zamiast podania szczegółowych nazw składników, można użyć ogólnej nazwy kategorii. Przykład: Jeśli ilość przypraw nie przekracza wagowo 2% produktu, zamiast wymieniać poszczególne przyprawy po kolei, można użyć ogólnego określenia „przyprawy” lub „mieszanka przypraw”.

Źródło: https://www.bonduelle-foodservice.pl/porady/2021/04/13/etykiety-poznaj-najczestsze-bledy-przy-etykietowaniu-produktow.html

Kolejną obligatoryjną częścią etykiety jest wykaz składników. Jego podanie nie jest tylko konieczne w przypadku niektórych produktów (np. świeżych owoców i warzyw).

OZNACZENIE ILOŚCIOWE SKŁADNIKÓW w produkcie spożywczym

W przypadku, gdy nazwa składnika wymieniona jest w jego nazwie, należy podać zawartość procentową tego składnika w wykazie składników. Przykład:

Nazwa: Hummus z dyni

Składniki: dynia (50%), cieciorka (15%), oliwa, pomarańcze, cytryny, cukier, masło, przyprawy.

Zawartość procentową składnika należy również podawać, gdy:

– produkt jest kojarzony z danym składnikiem np. lody orzechowe – należy podać procentową zawartość orzechów,

– składnik przedstawiony jest na grafice,

– składnik opisuje charakterystyczne cechy dla danego produktu i pozwala go odróżnić od innych produktów np. zawartość mięsa w pasztecie.

SKŁADNIK ZŁOŻONY – jak opisać go prawidłowo na etykiecie?

Najczęstszym błędem na etykietach jest brak rozpisania składnika złożonego w wykazie składników. Wymieniając składnik złożony np. czekoladę, należy wymienić obok w nawiasie wszystkie składniki wchodzące w jej skład. Przykład:

Nazwa: Tort czekoladowy

Składniki: śmietana kremówka, czekolada deserowa (miazga kakaowa, kakao, masło kakaowe, emulgator: lecytyna sojowa), jaja, cukier, mąka pszenna, kakao.

Alergeny

Obowiązkowo wyróżnia się alergeny, czyli m.in.:

• zboża zawierające gluten (pszenica, orkisz, żyto, jęczmień, owies),
• skorupiaki,
• jaja,
• ryby,
• orzeszki ziemne,
• soję,
• mleko,
• orzechy,
• seler,
• gorczycę,
• sezam,
• siarczyny,
• łubin,
• mięczaki.

Podkreślone, powiększone lub pogrubione mogą zostać wyłącznie nazwy alergenów, nawet w przypadku składników złożonych np. z dwóch wyrazów (mąka pszenna, jaja w proszku).

Na etykiecie wymienia się także inne alergeny, które mogły znaleźć się w produkcie nawet w śladowych ilościach. Deklarując możliwość wystąpienia w produkcie innych składników alergennych należy użyć odpowiedniego sformułowania tj. „może zawierać…” lub “możliwa obecność…” Umieszczenie na etykiecie określenia „zawiera śladowe ilości…” lub informacji na temat składników alergennych występujących w restauracji / zakładzie jest błędem.

Informacja o wartości odżywczej

Na etykiecie musi się pojawić informacja o wartości odżywczej, czyli wartości energetycznej, zawartości tłuszczu (w tym kwasów tłuszczowych nasyconych, jednonienasyconych i wielonienasyconych), węglowodanach (w tym cukrach, alkoholach wielowodorotlenowych, skrobi), soli, błonniku, białku lub o niektórych witaminach i składnikach mineralnych, o ile są obecne w znaczących ilościach w produkcie. Informacja o wartości odżywczej powinna przyjąć formę tabeli. Jeśli na opakowaniu brakuje miejsca, dane te można przedstawić w formie ciągłego tekstu. Informacja o wartości odżywczej nie musi się znaleźć m.in. na produktach nieprzetworzonych, wodzie, kawie, herbacie, ziołach, przyprawach, soli, dodatkach do żywności czy gumach do żucia.

Ilość netto produktu

W przypadku lodów, majonezu, przypraw w płynie, gęstych sosów, produktów mlecznych fermentowanych oraz mleka zagęszczonego ilość netto może być podana w jednostkach masy (gramy, kilogramy) lub objętości (litry, mililitry).

„Należy spożyć do…” czy „Należy spożyć przez…” – jaki zapis stosować?

Termin przydatności do spożycia i data minimalnej trwałości są często mylone ze sobą na etykiecie. Termin przydatności do spożycia stosuje się w przypadku wyrobów łatwo psujących się tzw. wyrobów nietrwałych mikrobiologicznie. W przypadku tych wyrobów należy na etykiecie używać sformułowania „należy spożyć do (dd/mm/rrrr)”

Dla pozostałych produktów określa się datę minimalnej trwałości. Datę minimalnej trwałości poprzedza sformułowanie „należy spożyć przed (dd/mm/rrrr)” lub „należy spożyć przed końcem (mm/rrrr lub rrrr)”.

Data minimalnej trwałości określa czas, do którego zachowują się wszystkie szczególne właściwości (smak, zapach, wygląd) produktu. Spożycie żywności po dacie minimalnej trwałości nie powinno generować negatywnych skutków zdrowotnych u konsumentów. Po przekroczeniu daty minimalnej trwałości może się zmienić jakość produktu, np. na czekoladzie pojawi się biały nalot powstały z tłuszczu i cukru, który jest nieszkodliwy dla zdrowia Z kolei termin przydatności do spożycia oznacza moment, po którym produkt może stać się niebezpieczny dla konsumentów.

Informacja na temat warunków przechowywania / sposobu użycia produktu spożywczego.

Na etykiecie należy zamieścić informację dotyczącą warunków przechowywania nie tylko produktu zamkniętego, ale także warunków, w jakich należy trzymać po otwarciu – często ta druga informacja jest pomijana przez właścicieli restauracji.

Na etykiecie należy zamieścić także informację, czy produkt jest do bezpośredniego spożycia, czy wymaga wcześniejszego przygotowania. Instrukcja użycia nie może składać się wyłącznie z samych grafik np. patelni, mikrofalówki, co często jest praktykowane. Należy zamieścić krótki opis słowny i liczbowy, który wyjaśnia sposób przygotowania produktu.

Pozostałe informacje

Dodatkowym oznaczeniem może być GDA (RWS – referencyjna wartość spożycia), czyli wskazane dzienne spożycie. Informuje nas to o wartości energetycznej produktu. GDA zostało opracowane przez naukowców dla przeciętnego człowieka, czyli osoby zdrowej o prawidłowej masie ciała. Dzięki temu możemy oszacować wielkość zapotrzebowania na składniki odżywcze i energię, a wartość podana w procentach pozwala nam sprawdzić jaka część GDA pokryje dany produkt. Sposób przedstawienia informacji w formie graficznej jest bardzo czytelny i użyteczny

Z powyższymi terminami wiąże się informacja o warunkach przechowywania (np. w suchym i chłodnym miejscu). Tylko przestrzeganie tych wymagań gwarantuje zachowanie właściwości produktu. Wśród pozostałych podstawowych oznaczeń produktów należy wymienić m.in. kraj lub miejsce pochodzenia, nazwę i adres producenta, warunki użycia, a także ewentualną objętość alkoholu. Wszystkie informacje muszą być wyrażone w języku polskim. Poza tym etykieta powinna zawierać informację, jeśli produkt jest głęboko mrożony, poddany promieniowaniu jonizującemu, pakowany w atmosferze ochronnej lub zawiera substancję słodzącą itp. Czasem wymagane jest podanie klasy handlowej produktu.

Dodatkowe informacje i oznaczenia

Jeżeli produkty spożywcze spełniają szczególne wymagania, na ich etykietach można zamieścić informacje dodatkowe, m.in. oznaczenia geograficzne albo oznaczenia określone w prawie europejskim lub krajowym.

Poza elementami wymienionymi wyżej, należy pamiętać, że etykieta powinna być też atrakcyjna wizualnie. Często możemy zauważyć, że produkty spożywcze dla niemowląt są etykietowane w pastelowych kolorach i ozdobione są grafikami nawiązujących do dzieci. Powinny być one odpowiednie dla danej rodziny produktów z której dany artykuł się wywodzi. Etykieta jest elementem towaru i reklamy. Jej efektywność przekłada się na sprzedaż, dlatego jest niezbędna i może być zachętą do kupna produktu.

Błędy w znakowaniu żywności

1.   Błędy w znakowaniu żywności można znaleźć już w samej nazwie produktu. Jeśli np. jogurt o smaku truskawkowym nazwany jest „jogurtem truskawkowym”, a nie zawiera truskawek, to nazwa taka jest niedopuszczalna, ponieważ wprowadza konsumenta w błąd co do zawartości konkretnych owoców w produkcie. Podanie wyłącznie nazwy handlowej towaru (np. Łakocie) również jest niepoprawne, jeśli nie zostanie uzupełnione nazwą dla danej kategorii produktu (np. ciasteczka o smaku kokosowym).

2.  Pomyłki często towarzyszą informacjom o alergenach. Część producentów wciąż nie wyróżnia w wykazie składników (np. w formie pogrubienia, powiększenia lub podkreślenia tekstu) żywności zawierającej substancje alergenne. Równocześnie błędem jest wyróżnienie całego składnika, choć tylko jego część stanowi alergeny. W przypadku „mleka w proszku” podkreślony powinien zostać wyłącznie wyraz „mleko”. Z kolei na niektórych etykietach przy oświadczeniu „może zawierać [składnik alergenny]” składnik bywa wyróżniany, np. w taki sposób: „może zawierać soję”, co również jest niepoprawne. Niepoprawne jest również określenie „może zawierać śladowe ilości”, ponieważ jest ono nieprecyzyjne i może wprowadzić alergików w błąd.

3.  Kolejnym błędem jest poszerzanie informacji o wartości odżywczej (zazwyczaj w formie tabeli) o makro- lub mikroelementy, które nie powinny się tam znajdować, np. aminokwasy lub witaminy zawarte w nieznacznych ilościach.

4. Nazwy żywności przewidziane w przepisach (np. dla alkoholi, przetworów owocowych i mlecznych) nie mogą pojawiać się w oznakowaniu innych produktów. W ten sposób mleko roślinne nie stanowiące mleka zwierzęcego nie powinno używać nazwy mleko (np. mleko sojowe).

5.  Nieprawidłowe jest także oznaczanie produktów jako naturalnych. Zgodnie z praktyką polskich organów kontrolnych żywność naturalna to ta niemal bezpośrednio wytworzona przez naturę, zazwyczaj jednoskładnikowa i bez żadnych dodatków.

6. Błędem jest również deklarowanie o właściwości produktu w sytuacji, gdy wszystkie tego typu produkty muszą takie właściwości posiadać. Przykładem takiego błędu może być stwierdzenie na opakowaniu mleka, że nie zawiera sztucznych barwników.

Etykietowanie – aspekt graficzny

Obowiązkowe informacje muszą być wydrukowane z zastosowaniem czcionki, której wysokość x wynosi co najmniej 1,2 mm. Jeżeli największa powierzchnia opakowania jest mniejsza niż 80 cm², można użyć czcionki, której wysokość x wynosi co najmniej 0,9 mm.

Na opakowaniach o powierzchni mniejszej niż 10 cm² należy wskazać:

• nazwę żywności
• wszelkie substancje lub produkty powodujące alergie lub reakcje nietolerancji użyte podczas wytwarzania lub przygotowania i obecne w produkcie gotowym
• ilość netto żywności
• datę minimalnej trwałości lub termin przydatności do spożycia

Wymogi językowe

ROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) NR 1169/2011

z dnia 25 października 2011 r.

w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, zmiany rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1924/2006 i (WE) nr 1925/2006 oraz uchylenia dyrektywy Komisji 87/250/EWG, dyrektywy Rady 90/496/EWG, dyrektywy Komisji 1999/10/WE, dyrektywy 2000/13/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, dyrektyw Komisji 2002/67/WE i 2008/5/WE oraz rozporządzenia Komisji (WE) nr 608/2004

precyzuje

Artykuł 15

1.  Bez uszczerbku dla art. 9 ust. 3 obowiązkowe informacje na temat żywności muszą być podawane w języku łatwo zrozumiałym dla konsumentów z państw członkowskich, w których dany środek spożywczy jest wprowadzany na rynek.

2.  Na swoim własnym terytorium państwa członkowskie, w których dany środek spożywczy jest wprowadzany na rynek, mogą określić, że dane szczegółowe są podawane w jednym lub kilku językach urzędowych Unii.

3.  Ust. 1 i 2 nie zabraniają podawania danych szczegółowych w kilku językach.

Z jakimi trudnościami borykają się tłumacze etykiet?

Szczególną trudność dla Tłumaczy stanowi termin przydatności do spożycia, który jest oznaczony następująco:

a) poprzedza go sformułowanie „Należy spożyć do …”;

b) sformułowaniu w lit. a) towarzyszy:

• sama data, albo
• odesłanie do miejsca, gdzie data jest podana w etykietowaniu.

Po tych danych szczegółowych następuje opis warunków przechowywania, które muszą być przestrzegane;

c) data składa się z dnia, miesiąca i ewentualnie roku, w takiej kolejności oraz w niekodowanej formie;

d) termin przydatności do spożycia znajduje się na każdej z oddzielnie zapakowanych porcji.

Podstawy prawne tłumaczeń etykiet

Poza wspomnianym rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego warto mieć na uwadze fakt, że każdy kraj przygotował własne prawo dotyczące informacji na etykietach. Implikuje to konieczność nie tyle samego przełożenia treści, to konieczność dopasowania zawartości etykiety do obowiązującego krajowego prawa. Każdy tłumacz realizujący takie zlecenie powinien więc w gruncie rzeczy posiadać nie tylko kompetencje językowe, ale również orientować się w systemie prawnym docelowego rynku.